حضانت فرزند بعد از طلاق؛ شرایط قانونی و حقوق والدین
حضانت فرزند بعد از طلاق یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که زوجین پس از جدایی با آن روبه‌رو می‌شوند. تصمیم‌گیری در خصوص این موضوع، بر اساس قوانین مدنی ایران و با در نظر گرفتن مصلحت کودک انجام می‌گیرد. در این مطلب به بررسی دقیق مفهوم حضانت فرزند، تفاوت‌های میان حضانت فرزند دختر و پسر، شرایط پدر و مادر برای نگهداری از کودک، و نکات کلیدی درباره این حق و تکلیف قانونی می‌پردازیم.
تعریف قانونی حضانت فرزند
حضانت فرزند در قانون به معنای نگهداری، مراقبت، تربیت و تامین نیازهای جسمی و روحی کودک است. این مسئولیت تا رسیدن به سن بلوغ یا رشد بر عهده والدین یا اشخاص واجد شرایط است. طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، حضانت فرزند هم حق و هم تکلیف والدین محسوب می‌شود و هیچ‌کدام از والدین نمی‌توانند از این مسئولیت سر باز زنند مگر در شرایط خاص که قانون اجازه می‌دهد.
سن حضانت فرزند در قانون ایران
بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی:
- حضانت فرزند دختر تا سن ۷ سالگی با مادر است و پس از آن با پدر خواهد بود.
- حضانت فرزند پسر نیز تا ۷ سالگی بر عهده مادر و پس از آن با پدر است.
پس از رسیدن کودک به سن بلوغ شرعی (۱۵ سال تمام قمری برای پسر و ۹ سال تمام قمری برای دختر)، دیگر موضوع حضانت فرزند مطرح نیست، بلکه فرزند می‌تواند خودش انتخاب کند با کدام یک از والدین زندگی کند.
مصلحت کودک؛ عامل تعیین‌کننده در حضانت فرزند
در مواردی که اختلافی میان پدر و مادر وجود داشته باشد یا هر یک از والدین مدعی باشند که طرف مقابل صلاحیت لازم را برای نگهداری از کودک ندارد، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت کودک در مورد حضانت فرزند تصمیم‌گیری می‌کند. به عبارتی حتی اگر سن کودک ایجاب کند که مثلاً نزد پدر بماند، در صورتی که مصلحت او در این نباشد، دادگاه می‌تواند حکم حضانت را به مادر بدهد و بالعکس.
شرایط مادر برای دریافت حضانت فرزند
مادر در صورتی می‌تواند حضانت کودک را بر عهده داشته باشد که شرایط زیر را دارا باشد:
- عدم ازدواج مجدد (در برخی موارد ازدواج مجدد باعث سلب حضانت می‌شود، مگر اینکه دادگاه خلاف آن را تشخیص دهد)
- سلامت روانی و جسمی
- توانایی نگهداری و تربیت کودک
- عدم اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
- نداشتن سوء‌سابقه کیفری مؤثر
اگر مادر این شرایط را دارا باشد، حتی در موارد خاص ممکن است دادگاه حضانت را پس از سن ۷ سالگی نیز به او واگذار کند.
شرایط پدر برای دریافت حضانت فرزند
پدر به عنوان ولی قهری فرزند، بعد از ۷ سالگی (و تا پیش از سن بلوغ) عموماً از نظر قانونی عهده‌دار حضانت فرزند خواهد بود؛ مگر در مواردی که او صلاحیت نگهداری از کودک را نداشته باشد. شرایط لازم برای پدر عبارت‌اند از:
- سلامت عقلی و روانی
- عدم اعتیاد به مواد مخدر و الکل
- توانایی مالی برای تامین نیازهای کودک
- عدم ارتکاب جرم یا داشتن سابقه کیفری مؤثر
- رعایت مصلحت کودک در محیط خانوادگی
در صورتی که پدر این شرایط را نداشته باشد، دادگاه می‌تواند حضانت فرزند را به مادر یا حتی افراد دیگری مثل پدربزرگ یا مادربزرگ واگذار کند.
حضانت فرزند در صورت فوت یکی از والدین
در صورت فوت یکی از والدین، حضانت فرزند به والد زنده منتقل می‌شود، مگر اینکه آن والد صلاحیت لازم برای نگهداری را نداشته باشد. اگر هر دو والد فوت کرده باشند، دادگاه قیم یا سرپرستی برای کودک تعیین خواهد کرد.
سلب یا سقوط حضانت فرزند
در موارد خاص، ممکن است دادگاه حکم به سلب حضانت از والد بدهد. مواردی که ممکن است منجر به سقوط حضانت فرزند شوند عبارت‌اند از:
- اعتیاد شدید
- بیماری روانی یا ناتوانی در نگهداری کودک
- سوء رفتار یا بدرفتاری با کودک
- سهل‌انگاری در مراقبت و تربیت فرزند
در این حالت، طرف مقابل یا نزدیکان کودک می‌توانند با ارائه دادخواست به دادگاه، تقاضای سلب حضانت کنند.
ملاقات با کودک پس از واگذاری حضانت فرزند
بر اساس قانون، والد غیرحضانت‌گیرنده همچنان حق ملاقات با فرزند خود را دارد. این حق حتی در صورت ازدواج مجدد یا تغییر محل زندگی قابل سلب نیست، مگر اینکه ملاقات باعث آسیب روانی یا جسمی به کودک شود. شرایط ملاقات در صورت اختلاف میان والدین، توسط دادگاه تنظیم می‌شود.
نکات مهم در مورد حضانت فرزند بعد از طلاق
- حضانت فرزند بعد از طلاق تا ۷ سالگی با مادر است مگر موارد استثنائی.
- بعد از ۷ سالگی، پدر عموماً مسئول حضانت است ولی ملاک نهایی "مصلحت کودک" است.
- دادگاه می‌تواند حتی حضانت را به شخص ثالث (مثل پدربزرگ یا مادربزرگ) بسپارد.
- امکان توافق والدین در مورد حضانت فرزند وجود دارد و دادگاه در صورت تأیید مصلحت، آن را می‌پذیرد.
- حتی در صورت واگذاری حضانت، والد دیگر حق ملاقات دارد.
نتیجه‌گیری
حضانت فرزند بعد از طلاق موضوعی حساس و سرنوشت‌ساز است که هم بُعد حقوقی دارد و هم بُعد انسانی و روانی. قانون در این زمینه با تاکید بر مصلحت کودک، تلاش می‌کند تا شرایطی را فراهم آورد که رشد و سلامت جسمی و روحی فرزند به خطر نیفتد. والدین نیز باید ضمن آگاهی از حقوق و تکالیف خود، با تعامل و تفاهم تصمیمی بگیرند که آینده فرزندشان را تضمین کند .
