🔎 جرح و تعدیل شاهد در دعاوی یعنی چه؟
جرح: زیر سؤال بردن صلاحیت شاهد از سوی طرف مقابل دعوا.
تعدیل: اثبات صلاحیت شاهد برای شهادت.
مطابق ماده ۱۹۱ قانون مجازات اسلامی:
جرح شاهد: یعنی ادعا شود که شاهد فاقد شرایط شرعی (مثل عقل، عدالت، طهارت مولد،...) است.
تعدیل شاهد: یعنی شهادت بر وجود این شرایط در شاهد.
⚖️ اصول مهم جرح و تعدیل
1. اصل صحت: شهادت معتبر است مگر خلافش ثابت شود.
2. اصل برائت: اثبات بی‌صلاحیتی شاهد بر عهده مدعی جرح است.
3. اصل تقیید به شرایط: شاهد باید شرایطی مانند بلوغ، عقل، ایمان، عدالت و... داشته باشد.
4. اصل تساوی: هر دو طرف حق دارند ایراد جرح یا تعدیل مطرح کنند.
5. اصل ضرورت: طرح ایراد جرح اختیاری است.
6. اصل تناسب: دلیل جرح باید مرتبط با دعوا باشد.
7. اصل تخصص: قاضی تشخیص می‌دهد که جرح وارد است یا نه.
8. اصل سرعت طرح ایراد: ترجیحاً قبل از شهادت باید مطرح شود، اما حتی تا قبل از صدور حکم هم امکان‌پذیر است.
9. اصل وضوح: دلایل باید شفاف و روشن باشند.
10. اصل قابل اثبات بودن: مدعی باید بتواند دلایلش را اثبات کند.
📋 شرایط شاهد در قانون (ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی)
بلوغ شرعی
عقل
ایمان و مسلمان بودن (یا اهل ذمه در برخی موارد)
عدالت (عدم ارتکاب گناه کبیره یا فسق)
طهارت مولد (زاده زنا نباشد)
بی‌طرفی و نداشتن خصومت شخصی
عدم اشتغال به تکدی‌گری یا ولگردی
🛠️ نحوه جرح و تعدیل در دعوا
1. اگر شاهد شرایط قانونی را نداشته باشد، طرف مقابل می‌تواند او را جرح کند.
2. اگر شاهد جرح شود، ارائه‌دهنده شاهد می‌تواند اقدام به تعدیل نماید.
⏱️ مهلت جرح و تعدیل
بهتر است قبل از ادای شهادت مطرح شود.
ولی طبق ماده ۱۹۳، حتی بعد از ادای شهادت و قبل از صدور حکم نیز امکان‌پذیر است.
📌 آیا ارائه دلیل لازم است؟
بله. برای جرح یا تعدیل باید دلیل یا مدرک ارائه شود:
شهادت شهود دیگر
مدارکی مانند سوء‌پیشینه، حکم کیفری، اثبات خصومت و...
حتی اقرار خود شاهد
❗ ذکر اسباب جرح یا تعدیل لازم است؟
طبق ماده ۱۹۵ قانون مجازات اسلامی:
ذکر جزئیات دلیل جرح یا تعدیل الزامی نیست.
گواهی مطلق (مثلاً اینکه "این شخص فاسق است") کافی است به شرط اینکه شاهد خود دارای صلاحیت باشد.
